ตุ๊กตา SANTONS

วันนี้ ทีม O'bon Paris จะพาทุกคนไปดูงานฝีมือที่มีชื่อเสียงโด่งดังของแคว้นโพรวองซ์ (Provence) สืบทอดกันมายาวนานตั้งแต่สมัยโบราณอย่าง "The Santons" โดยทางเราได้รับอนุญาตให้เข้าไปในห้องทำงานของช่างที่สืบทอดกิจการของครอบครัวมาอย่าง Fouque Atelier ที่เมืองเอ็กซองโพรวองซ์ (Aix-en-Provence) เห็นกันจะๆว่าทำกันอย่างไร 

SANTONS คืออะไร?

Santons ที่เรากำลังพูดถึงอยู่นี้ คือตุ๊กตาตัวจิ๋วซึ่งเป็นเสมือนส่วนหนึ่งในวัฒนธรรมของแคว้นโพรวองซ์ ย้อนกลับไปเมื่อสมัยศตวรรษที่ 18 ในวันคริสต์มาส 25 ธันวาคมของทุกๆปี ในโบสถ์จะมีการจำลองสถานการณ์การให้กำเนิดพระเยซูโดยทำเป็นหุ่นจำลองเหมือนจริงขึ้นมา แต่เมื่อมีการปฏิวัติฝรั่งเศสครั้งใหญ่ โบสถ์หลายๆที่ก็ถูกปิดตัวลง ว่ากันว่านั่นคือช่วงที่ Santons ถือกำเนิดเป็นครั้งแรก เนื่องจากชาวคริสต์เตียนในขณะนั้น ไม่สามารถออกไปโบสถ์ได้ในวันคริสต์มาส จึงคิดค้นประดิษฐ์รูปแกะสลักเครื่องปั้นดินเผาขึ้นมาเพื่อจำลองเหตุการณ์การให้กำเนิดพระเยซู การนำตุ๊กตา Santons มาตกแต่งเป็นเหตุการณ์จำลองต่างๆมีชื่อเรียกว่า “Crèche” หลังจากนั้นกว่า 200 ปีจนมาถึงปัจจุบัน ชาวเมืองในแคว้นโพรวองซ์ยังคงเก็บรักษาวัฒนธรรมนี้เอาไว้ และมีการทำ Crèche ขึ้นในเดือนธันวาคมของทุกๆปี

เทศกาลคริสต์มาสในโพรวองซ์และวัฒนธรรมตุ๊กตา SANTONS

การทำ Crèche นั้นถือเป็นกิจกรรมครอบครัวที่ทั้งผู้ใหญ่และเด็กจะร่วมตกแต่งด้วยกันในเดือนธันวาคม โดยฉากหลังจะมีการนำประดิษฐ์ขึ้นมาเองจากกระดาษสี หรือเก็บเอาสิ่งของจากธรรมชาติ เช่นก้อนหินหรือใบไม้ใบหญ้ามาตกแต่ง Crèche มีทั้งขนาดเล็กและขนาดใหญ่ โดยขนาดใหญ่สามารถมี Santons ถึงกว่าร้อยตัวเลยทีเดียว ใน Crèche ตุ๊กตา Santons ที่เป็นตัวแทนของพระเยซูจะถูกนำไปวางไว้ในวันที่ 24 ธันวาคมเวลาเที่ยงคืนตรง ซึ่งเป็นสัญลักษณ์ของการให้กำเนิดพระเยซู โดยในความเชื่อของชาวคริสต์เตียนได้กล่าวไว้ว่า เมื่อครั้งพระเยซูแรกเกิด ได้มีนักปราชญ์ 3 คนเดินทางมาแสดงความเคารพ และวันนั้นคือวันที่ 6 มกราคม (Epiphany) ตุ๊กตา Santons ตัวแทนของนักปราชญ์ทั้ง 3 ก็จะถูกนำมาวางไว้ในวันนั้น โดยปกติแล้ว Crèche จะถูกตั้งเอาไว้ตั้งแต่เดือนธันวาคมไปจนถึงประมาณกลางเดือนมกราคม

ชาวโพรวองซ์จะมีตุ๊กตา Santons อยู่ติดบ้านในทุกๆครอบครัว แต่ก็จะมีการซื้อใหม่ในทุกๆปี และในปัจจุบันนี้ หลายๆเมืองในแคว้นโพรวองซ์ก็ได้มีการจัดตลาด Santons ขึ้นมาในเดือนธันวาคม เหล่าช่างฝีมือจากหลากหลายเมืองทั่วแคว้นโพรวองซ์ก็จะมาวางขาย Santons กันที่นี่ ราคาของ Santons ตัวเล็กจะอยู่ที่ประมาณ 8-20€ และตัวใหญ่ราคาอยู่ที่ประมาณ 50€ ไปจนถึงหลายร้อยยูโร

ตุ๊กตา SANTONS ในรูปแบบต่างๆ

อย่างที่กล่าวไปข้างต้นแล้วว่า Santons เป็นส่วนหนึ่งของศาสนาในชาวคริสต์เตียนคาทอลิค อย่างไรก็ตาม เมื่อกาลเวลาผ่านไป สิ่งนี้กลับกลายเป็นวัฒนธรรมที่สืบต่อกันมามากกว่าจะเป็นเรื่องของศาสนา แรกเริ่มเดิมทีตุ๊กตา Santons ถูกประดิษฐ์ขึ้นมาเพื่อจำลองเหตุการณ์ให้กำเนิดพระเยซูที่เกิดขึ้นที่เมืองเบธเลเฮม (Bethlehem) อย่างไรก็ตาม เมื่อเวลาผ่านไปในศตวรรษที่ 19 ตุ๊กตา Santons ก็เริ่มกลายมาเป็นชาวเมืองโพรวองซ์เสียเอง โดยสวมใส่เสื้อผ้าสไตล์โพรวองซ์

และแม้แต่ตุ๊กตาที่เป็นตัวแทนของนางฟ้ากาเบรียล, พระแม่มารี, โจเซฟ และอื่นๆอีกมากมาย ก็ต่างแต่งตัวเป็นชาวโพรวองซ์กันหมด ดูได้จากภาพด้านบนที่มีทั้ง ชายแบกถุงแป้งทำขนมปัง คนเลี้ยงแกะ นายพราน คนขายดอกลาเวนเดอร์และอีกมากมาย และในทุกๆปี จะมี Santons ตัวใหม่ถือกำเนิดขึ้นมาเสมอ แต่ละร้านก็จะมีตุ๊กตา Santons กว่าร้อยแบบ เป็นตัวแทนคนในช่วงอายุและอาชีพต่างๆหรือแม้กระทั่งสัตว์เลี้ยงมากมาย

THE SANTONS OF MAISON FOUQUE

กว่าที่จะได้ตุ๊กตา Santons มาสักตัวต้องอาศัยความเพียรพยายามอย่างยิ่ง เพราะทุกตัวนั้นเป็นงานฝีมือทั้งหมด ไม่ว่าจะเป็นการแกะสลักหรือการระบายสี ทางเราได้มีโอกาสเข้าไปในห้องช่างทำ Santons ของครอบครัว Fouque ครอบครัวที่ทำ ​Santons ในเมืองเอ็กซองโพรวองซ์ ถือเป็นธุรกิจครอบครัวที่สืบต่อกันมาตั้งแต่ปี 1934

Santons นั้นทำมาจากดินน้ำมัน โดยมีเบ้าหล่อแยกออกเป็น 2 ชิ้นแล้วนำเข้ามาประกบกัน โดยเบ้าหล่อนั้นก็เป็นงานแฮนด์เมดเช่นกัน ในทุกๆปีจะมี Santons ตัวใหม่ๆถูกคิดค้นขึ้นมาเสมอ หลังจากที่เอาดินน้ำมันเข้าไปในเบ้าหล่อจะเสร็จ ก็ทิ้งไว้ให้ดินแห้ง ใช้เวลาหลายสัปดาห์จนกว่าจะแห้งสนิท ต่อจากนั้นจึงนำเหล่าตุ๊กตาไปเข้าเตาเผา เผาเป็นเวลา 9 ชั่วโมงถ้วน เพื่อให้ดินจับตัวกันแข็งแรง และปิดเตาทิ้งเอาไว้อีก 48 ชั่วโมงเพื่อให้เตาเผาค่อยคลายความร้อน

ขั้นตอนสุดท้ายคือการระบายสี ซึ่งเป็นงานที่ค่อนข้างละเอียดและพิถีพิถัน เนื่องจากตุ๊กตา Santons นั้นมีขนาดที่เล็กและรายละเอียดเยอะ

O'bon Paris' tip

ถ้าหากใครสนใจอยากจะเข้าไปชมวิธีการทำ Santons ก็สามารถไปได้ที่ Fouque Atelier เปิดให้เข้าชมฟรีและเปิดตลอดทั้งปี โดยจะมีไกด์ทัวร์ตามโอกาส รับอย่างน้อย 9 คนขึ้นไป ราคา 3€ ต่อคน ด้านในจะมี Crèche ขนาดใหญ่ตั้งอยู่ 

เรื่อง: Aphinya Kasemsukphaisan

ภาพ: Vincent Sacau